Eén van de eerste dingen die Jelle van der Meulen doet als hij in Genemuiden op zondag de kerk inloopt, is een blik slaan op het aankondigingsbord. Op dit bord staat vermeld welke psalmen er tijdens die dienst gezongen zullen worden. Alle 150 psalmen zijn gebaseerd op een tekst uit het Bijbelboek Psalmen.
Bij zo’n 40 van deze liederen kan een tweede stem gezongen worden: de bovenstem. Hierbij zingt een aantal zangers, voornamelijk tenoren, boven de melodie van de psalm uit. Jelle is een bovenstemzanger en hoopt daarom één of meerdere van deze psalmen op het bord te zien staan.
Voor hem zorgt het zingen van de bovenstem voor verdieping: de woorden die hij zingt, dringen zo nog beter tot hem door. Ook het samenzijn met geloofsgenoten wordt hierdoor voor hem verrijkt. En dat geldt niet alleen voor Jelle. Ook andere kerkgangers geven aan dat de kracht en de intensiteit van de samenzang voor verdieping én voor kippenvel zorgen.
Jelle’s Verhaal
Toen Jelle in 1989 naar Genemuiden verhuisde was hij al wel bekend met de bovenstem die, in de kerkgemeente waarbij hij zich in zijn nieuwe woonplaats aansloot, een heel belangrijke rol in de liturgie bleek te vervullen. De bovenstem wordt op verschillende plekken in Nederland gezongen, maar nergens zoveel als in Genemuiden. Hier zingen tenoren in de Hervormde Gemeente, de Hersteld Hervormde gemeente en de Gereformeerde gemeente de tegenmelodie.
Het bracht hem in vervoering, en dat doet het na al die jaren nog steeds. De bekende kerkorganist Pieter Heykoop zei ooit: “De Genemuider bovenstem is de meest pure bovenstem. Je voelt dat deze recht uit het hart komt.” Jelle sluit zich hier volledig bij aan.
Genemuiden – het beginpunt van bovenstem zingen?
In Genemuiden wordt gedacht dat de traditie daar is gestart. Of dat daadwerkelijk zo is, wordt door anderen betwijfeld. In elk geval is uit onderzoek gebleken dat de bovenstem al vanaf 1880 in Genemuiden wordt gezongen. Toen Jelle zo’n twintig jaar geleden met een groep kerkgangers na de dienst stond na te praten over de mooie muziek – en de belangrijke rol van de bovenstem daarin – werd een belangrijke beslissing genomen. Destijds werd de bovenstem vooral gezongen door de oudere generaties in Genemuiden.
Al napratend werd besproken hoe jammer zou het zijn als deze traditie langzaam zou verdwijnen. De groep besloot daarom om zich actief in te gaan zetten voor het doorgeven van het bovenstem zingen aan de jongere generatie. De traditie was namelijk te belangrijk om verloren te laten gaan.
Immaterieel Erfgoed
Op dat moment stond er nog niets over de bovenstem op papier, dus daar werd mee gestart. De Bovenstemgroep Genemuiden zorgde er als eerste voor dat de bovenstem bij een aantal psalmen op muziek en op papier werd gezet. Sinds die tijd is er uniformiteit en wordt de bovenstem in alle Genemuider kerken op dezelfde wijze gezongen. Vervolgens werden er bijeenkomsten georganiseerd om het zingen van de bovenstem ook aan jongeren te leren.
In 2013 werd de Genemuider bovenstem bijgeschreven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland. Dit zorgde voor extra aandacht voor de traditie. Sindsdien zijn er verschillende groepen bovenstemzangers opgericht in Nederland. Jelle is secretaris van de Stichting tot behoud van de Genemuider bovenstem, die in 2018 is opgericht. Deze stichting organiseert zangoefenavonden en masterclasses om de traditie in leven te houden. Ook het Christelijk Genemuider Mannenkoor Stereo speelt een belangrijke rol: op hun concertprogramma’s staan bijna altijd ook enkele bovenstempsalmen.
Voor Jelle is het bovenstem zingen een passie. Door het zingen van de bovenstem wordt de boodschap van de psalmen gedeeld op een wijze die mensen raakt, die emotie oproept. Dat is waarom hij zich inzet voor het behoud van deze traditie.
Wat is Immaterieel Erfgoed?
Immaterieel erfgoed zijn gewoontes, kennis en praktijken van vandaag, die mensen van vroeger hebben gekregen en willen doorgeven aan toekomstige generaties. En naarmate tijden veranderen, verandert immaterieel erfgoed mee. Wil je meer weten over wat Immaterieel Erfgoed en wat het precies inhoudt?
