In 2022 is in Praag tijdens een bijeenkomst van de internationale museumvereniging, de ICOM, een nieuwe museumdefinitie aangenomen. Deze luidt:
‘Een museum is een permanente instelling zonder winstoogmerk, in dienst van de samenleving, gericht op het onderzoeken, verzamelen, bewaren, interpreteren en tentoonstellen van materieel en immaterieel erfgoed. Musea zijn openbaar, toegankelijk en inclusief en bevorderen diversiteit en duurzaamheid. Ze werken en communiceren ethisch, professioneel en met participatie van gemeenschappen. Musea bieden een verscheidenheid aan ervaringen met het oog op educatie, genoegen, reflectie en kennisuitwisseling.‘
Vroeger waren musea plekken waar je naartoe ging om bijzondere of mooie objecten te bekijken. In de laatste decennia neemt de aandacht voor de verhalen toe en zien we ook objecten in musea die dienend zijn aan het verhaal. En steeds vaker is er aandacht voor immaterieel erfgoed: voor de maker van een object en zijn of haar kennis en kunde, voor het maakproces, voor culturele gebruiken en de manier waarop mensen die gestalte geven en beleven.
De verhalen hierover worden niet alleen met objecten verteld, maar voornamelijk met filmbeelden, foto’s en interviews. Samenwerken met erfgoedgemeenschappen is hierbij van belang. Dat zien we ook terug in de nieuwe museumdefinitie. Dit vraagt om een andere manier van samenwerken dan musea doorgaans gewend zijn.
Tips voor Samenwerken met Erfgoedgemeenschappen
In de brochure een museaal podium voor immaterieel erfgoed delen medewerkers van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland hun ervaringen met museale projecten waarin immaterieel erfgoed centraal staat. Hun uitgangspunt bij co-creatie is dat erfgoedorganisaties en erfgoedgemeenschappen samen beslissen over alle stappen en een evenwaardig aandeel hebben.
In de brochure leggen zij aan de hand van vier projecten uit hoe de co-creaties tussen erfgoedgemeenschappen en museale instellingen zijn gerealiseerd, welke uitdagingen er waren en hoe deze zijn opgelost.
Aan de hand van de praktijkvoorbeelden geven zij adviezen en tips. Besproken wordt onder andere het samen maken van tentoonstellingen. Met wie ga je dan praten? Wie vertelt het verhaal en hoe presenteer je het?
Het AmbachtenLab
Een manier om samen te werken is om erfgoedgemeenschappen te betrekken bij het maken van een presentatie. Daarnaast zijn er vele andere manieren van co-creëren. Zo heeft het Kenniscentrum in 2018 het initiatief genomen voor het ontwikkelen van het AmbachtenLab: een methodiek waarbij het stimuleren van innovatie van ambachten centraal staat.
Musea, ambachtsmensen en het onderwijs werken samen in het AmbachtenLab met als doel kennisoverdracht, kennisuitwisseling, experiment en het stimuleren van onderzoek van en naar ambachtelijke productiemethoden.
Dit is voor ambachtsmensen een manier om te werken aan de borging van hun ambacht. In het Overijsselse Klompen- en zompenmuseum in Enter heeft inmiddels een AmbachtenLab Klompen maken plaats gevonden. En in het Tapijtmuseum in Genemuiden wordt in een dergelijk project samengewerkt tussen kunstenaars en de ambachtslieden.
Afspraken Maken
Een tip van het kenniscentrum is om aan het begin van een samenwerking ruim de tijd te nemen om samen de doelstellingen te bepalen. Het gaat hierbij om gezamenlijke maar ook afzonderlijke doelstellingen van de partners. Zijn ze haalbaar? Zijn er eventueel conflicten? En wees duidelijk over het eigenaarschap. Voor de erfgoedgemeenschap geldt meestal dat deze eigenaar is van de traditie en daarmee van het te vertellen verhaal.
Voor musea kan dit anders liggen; zij nemen nog weleens het verhaal óver van de erfgoedgemeenschap. Bespreek dus vooraf met de verschillende partners wat ieders verwachting hierover is. Maak duidelijke afspraken over de rol en zeggenschap van de verschillende partijen in het maakproces. Wie bepaalt uiteindelijk wat er op de tekstbordjes komt te staan?
Waarom samenwerken?
Co-creëren kost tijd. Daar zien veel organisaties tegenop. In het geval van samenwerking met erfgoedgemeenschappen die meewerken in hun vrije tijd, is doorgaans een ruimere planning nodig en zijn extra tijdsinvesteringen van alle partijen gewenst.
Het vraagt van partijen een flexibele werkhouding en mogelijk werktijden in de avonduren en weekenden. Maar vergeet niet dat een grote erfgoedgemeenschap in korte tijd bergen verzetten kan door de enorme intrinsieke motivatie om hun erfgoed te profileren. Bovendien levert samenwerken zichtbaarheid op, erkenning voor de erfgoedgemeenschap en borging van hun erfgoed.
Musea verrijken door deze manier van samenwerken hun collectie, vergroten hun maatschappelijke waarde en ontvangen meer en een grotere diversiteit aan bezoekers. Win-win dus!
Meer informatie?
Meer weten over dit onderwerp? Lees hier de brochure van het Kenniscentrum.
