De rol van kunst en cultuur in de Overijsselse samenleving is in 150 jaar tijd sterk veranderd. Waar cultuur vroeger het domein was van een beperkte groep, is het nu de bedoeling om zoveel mogelijk mensen te bereiken en te laten deelnemen. Dit blijkt uit het onderzoek van Overijsselacademie ‘Kunst en cultuur in de samenleving’, uitgevoerd in opdracht van Trendbureau Overijssel.
In dit onderzoek staan vijf thema’s centraal: volkscultuur, jongerencultuur, podiumkunst, musea en bibliotheken, en kunst in de openbare ruimte. Binnen elk thema wordt ingegaan op specifieke gebeurtenissen vanaf het midden van de negentiende eeuw. Deze gebeurtenissen laten zien hoe de positie van kunst en cultuur in de loop van de tijd is veranderd.
Regionale ontwikkelingen
Eén van de bevindingen is dat cultuur in Overijssel vanaf de twintigste eeuw is ingezet om de identiteit van een regio te versterken. In het geval van Twente gebeurde dat door een aantal volkscultuurspecialisten onder leiding van schoolmeester Ko van Deinse. Zo ontstonden het Twents volkslied en de Twentse vlag. Uitingen van deze volkscultuur zijn nog altijd springlevend, zoals het Corso van Vollenhove en ambachtelijke tradities zoals het midwinterhoornblazen.
De rol van de overheid
Een grote verandering in de loop van de tijd is de rol van de overheid. In de negentiende eeuw hield de overheid zich afzijdig en liet het initiatief over aan (welgestelde) particulieren. Na de Tweede Wereldoorlog ging de overheid zich juist intensief met kunst en cultuur bemoeien. Ze kende er een educatieve rol aan toe en probeerde cultuur beschikbaar te maken voor alle lagen van de bevolking. Uiteindelijk heeft de overheid gekozen voor een rol op relatieve afstand, wat terug te zien is in het gemeentelijk beleid ten aanzien van schouwburgen en het behoud van historisch erfgoed.
Maatschappelijke participatie
Kunst- en cultuurinstellingen zijn zich meer gaan bezighouden met het maatschappelijk debat en participatieve projecten. Een voorbeeld hiervan is de publieks- en tentoonstellingsmanifestatie van Rijksmuseum Twenthe ‘Van wie is het (platte)land?’. Ook de populaire locatietheatervoorstellingen op verschillende plekken in de provincie, in samenwerking met de lokale gemeenschap, passen in deze trend.
Erfgoed en ambachten
Erfgoedvrijwilligers spelen een cruciale rol, bijvoorbeeld door het behoud en de promotie van historische ambachten zoals het pottenbakken in Makkum of het kantklossen in Ootmarsum. Deze ambachten, die vaak van generatie op generatie worden doorgegeven, zijn van onschatbare waarde voor het culturele erfgoed van Overijssel.
Kunst in de openbare ruimte
Het onderzoek laat zien hoe kunst in de openbare ruimte in Overijssel soms schuurde en weerstand opriep. Een treffend voorbeeld daarvan is de bekladding van het standbeeld van de (vanwege apartheid omstreden) Zuid-Afrikaanse president Steyn in Deventer.
