De rol van kunst en cultuur in de Overijsselse samenleving is in 150 jaar tijd sterk veranderd. Waar cultuur vroeger het domein was van een beperkte groep, is het nu de bedoeling om zoveel mogelijk mensen te bereiken en te laten deelnemen. Dit blijkt uit het onderzoek van Overijsselacademie ‘Kunst en cultuur in de samenleving’, uitgevoerd in opdracht van Trendbureau Overijssel. Het onderzoek is op donderdag 4 juli aangeboden aan de Overijsselse Gedeputeerde van Cultuur Tijs de Bree tijdens het congres ‘Morgen wacht niet – cultuur à la carte’ in Deventer.
In dit onderzoek zijn vijf thema’s centraal gesteld: volkscultuur, jongerencultuur, podiumkunst, musea en bibliotheken en kunst in de openbare ruimte. Binnen elk thema wordt ingegaan op specifieke gebeurtenissen vanaf het midden van de negentiende eeuw.
Regionale ontwikkelingen
Eén van de bevindingen is dat cultuur in Overijssel vanaf de twintigste eeuw (van bovenaf) is ingezet om de identiteit van een regio te versterken. In het geval van Twente gebeurde dat door een aantal volkscultuurspecialisten onder leiding van schoolmeester Ko van Deinse. Zo ontstond er een Twents volkslied en kwam er een Twentse vlag. Uitingen van deze volkscultuur zijn in de huidige tijd nog altijd springlevend, ook in andere delen van de provincie zoals het Corso van Vollenhove en ambachtelijke tradities zoals het midwinterhoornblazen.
De rol van de overheid
Een grote verandering in de loop van de tijd is de rol van de overheid, die zich in de negentiende eeuw nog afzijdig hield en het initiatief overliet aan (welgestelde) particulieren. Na de Tweede Wereldoorlog ging de overheid zich juist intensief met kunst en cultuur bemoeien. Ze kende er een educatieve rol aan toe en probeerde cultuur beschikbaar maken voor alle lagen van de bevolking. De afgelopen decennia gekozen voor een rol op relatieve afstand. Dat is onder meer terug te zien in het gemeentelijk beleid ten aanzien van schouwburgen en het behoud van historisch erfgoed.
Maatschappelijke participatie
Een andere opvallende ontwikkeling is dat kunst- en cultuurinstellingen zich meer zijn gaan bezighouden met het maatschappelijk debat en participatieve projecten. De recente publieks- en tentoonstellingsmanifestatie van Rijksmuseum Twenthe (‘Van wie is het (platte)land?’) is daarvan een goed voorbeeld. Ook de populaire locatietheatervoorstellingen op verschillende plekken in de provincie, in samenwerking met de lokale gemeenschap, passen in deze trend.
Rol voor erfgoedvrijwilligers: Erfgoed en ambachten
Erfgoedvrijwilligers spelen een cruciale rol, bijvoorbeeld door het behoud en promotie van historische ambachten zoals het pottenbakken in Makkum of het kantklossen in Ootmarsum. Dit soort ambachten, die vaak van generatie op generatie worden doorgegeven, zijn van onschatbare waarde voor het culturele erfgoed van Overijssel
Kunst in de openbare ruimte
Het onderzoek laat verder zien hoe kunst in de openbare ruimte in Overijssel in de afgelopen 150 jaar soms schuurde en weerstand opriep. Een treffend voorbeeld daarvan is de bekladding van het standbeeld van de (vanwege apartheid omstreden) Zuid-Afrikaanse president Steyn in Deventer in 2020.
