Het is weer bijna die tijd van het jaar! In veel Overijsselse gemeenten hoor je aan het eind van het jaar de harde doffe knallen van het melkbusschieten (ook wel carbidschieten genoemd). Maar waar komt deze bijzondere traditie precies vandaan? Inke Camphens van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland legt het in dit artikel uit.
Deze en andere verhalen over immaterieel erfgoed vind je ook in onze Kennisbank en Verhalenbank.
Met carbid en melkbussen het oude jaar uitknallen
In verschillende provincies, waaronder Overijssel, wordt aan het einde van het jaar met carbid geschoten. Het is een traditie die vanwege de harde knallen maar bij weinig inwoners van Overijssel onbekend zal zijn. De schutters doen wat carbid in een stalen melkbus die op de grond wordt gelegd. Door daar een beetje water bij te doen, komt er gas vrij. Door een gat in de bodem van de bus wordt het gas in de melkbus ontstoken waarna een harde knal klinkt. Carbidschieten, ook wel melkbusschieten genoemd, is een sociaal gebeuren: de schutters zijn vaak vriendengroepen en families die elkaar gedurende oudejaarsdag opzoeken bij diverse locaties. Voor veel mensen is het een traditie die zij graag in stand houden en door willen geven.
Een traditie in gevaar
In Kampen is, naar alle waarschijnlijkheid, in de jaren dertig van de twintigste eeuw met carbidschieten begonnen. In de loop van de tijd werd het schieten steeds populairder. Het gevolg daarvan was dat er problemen ontstonden op het gebied van veiligheid en de openbare orde: het op grote schaal schieten binnen de bebouwde kom zorgde voor heel wat ongewenste situaties. De politie en zelfs de ME werden ingezet om de rust te herstellen. Voor de lokale overheid was dat een reden om het melkbusschieten op de manier waarop het in Kampen ging op te laten houden.
Gelukkig waren, na heel wat onrustige jaarwisselingen, zowel de gemeente als de schutters bereid om hierover met elkaar in gesprek te gaan. Het gevolg hiervan is dat er duidelijke afspraken zijn gemaakt waardoor de traditie kon worden behouden. In de Meerjarenvisie jaarwisseling Kampen 2023-2027 staat: “Als overheid hebben we een taak om dit erfgoed te beschermen, en de traditie van het carbidschieten te behouden […] Immaterieel erfgoed [is] niet in vaste vorm gegoten, het gaat met zijn tijd mee. In Kampen laten we zien dat het behouden van dit erfgoed heel goed mogelijk is, en dat we dit samen met partners en inwoners doen.”
Het Schuttersgilde
In 2018 werd in Kampen het Schuttersgilde opgericht. Het gilde zet zich ervoor in om het melkbusschieten op een veilige en sociaal verantwoorde manier in stand te houden. Zo heeft het gilde in 2020 samen met de burgemeester een video gemaakt over veilig carbidschieten. Ook heeft het gilde contact met organisaties die betrokken zijn bij vluchtelingen, voor wie de harde knallen confronterend zijn. Het nog jonge gilde heeft zich ervan het begin van zijn bestaan voor ingezet om de traditie van het melkbusschieten in te laten schrijven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland. Dat lukte in de zomer van 2023. Hiermee toont het gilde aan dat het serieus bezig is met de borging en het zichtbaar maken van het immaterieel erfgoed.
Bekijk hieronder de informatievideo die het Schuttergilde met de burgemeester van Kampen maakte:
Samenwerken met de gemeente
De wijze waarop in Kampen wordt samengewerkt door gemeente en gilde, is inspirerend. Isaak Ismail, bestuurslid van het gilde vertelt dat er veel overleg is.
Ieder jaar moet er een vergunning aangevraagd worden voor het schieten. Omdat dat veel werk kost, zijn er afspraken gemaakt met de gemeente om de procedure te vereenvoudigen. Ook op het gebied van veiligheid is er veel overleg met de gemeente. Op 1 december 2023 van 13:30 tot 17:00 uur vindt het eerste Nationale Carbidcongres in Kampen plaats, georganiseerd door de gemeente Kampen. Tijdens dit congres worden alle ins en outs van het carbidschieten besproken en hoe je hier als lokale overheid mee kunt omgaan. Ook wordt het boek: ‘Mut kunn’n: carbidschieten in de provincie’ gepresenteerd door auteurs Johan Ekkel en Jonn van Zuthem en wordt er gesproken over veiligheid en handhaving en de ontwikkelingen die hier in de toekomst mogelijk een rol kunnen spelen. Voor nu is het congres vooral bedoeld om de bewustwording van lokale overheden te vergroten en kennis met elkaar hierover te delen. Aanmelden gaat op uitnodiging van de gemeente Kampen.
Wil je ook je immaterieel erfgoed zichtbaar maken?
Wil je ook immaterieel erfgoed borgen voor de toekomst en bijschrijven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland? Dan kun je, na aanmelding in het Netwerk, een motivatie indienen voor het schrijven van een borgingsplan. Jaarlijks worden 15 nieuwe borgingspannen voor de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland behandeld. Kijk voor meer informatie op www.immaterieelerfgoed.nl.
Wat is Immaterieel Erfgoed?
Immaterieel erfgoed zijn gewoontes, kennis en praktijken van vandaag, die mensen van vroeger hebben gekregen en willen doorgeven aan toekomstige generaties. En naarmate tijden veranderen, verandert immaterieel erfgoed mee. Wil je meer weten over wat Immaterieel Erfgoed en wat het precies inhoudt?
