Stichting Historisch Schouwspel Den Ham

De Schouwschuur in Den Ham mag je met recht het kloppend hart van het Historisch Schouwspel Den Ham noemen. Vanaf deze plek vinden merendeel van de voorbereidingen voor het jaarlijkse evenement in het brinkdorp plaats. In de schuur is een vaste groep betrokken vrijwilligers regelmatig bezig met het verzamelen van attributen, timmeren van decorstukken en selecteren van kostuums voor het evenement. 

In de Schouwschuur ontmoeten we Annet en Corrie. Beiden zijn sinds drie jaar als vrijwilligers bij het Historisch Schouwspel Den Ham betrokken. Corrie is actief binnen de decoratiegroep, verantwoordelijk voor het verzamelen en verzorgen van materiaal voor de aankleding en inrichting van kramen. Annet zit in de groep die zich bezighoudt met kleding en grime, en ze speelt mee in het schouwspel.  

Mooi om mee te doen 

Het was nooit de vraag óf Annet een keer zou meespelen, eerder wanneer ze hiervoor klaar zou zijn. “Ik wilde eigenlijk altijd al, maar durfde niet. Net als anderen van onze stichting heb ik meegedaan aan het theaterstuk Zipper en dat heeft me over een drempel geholpen. Het ging zo kriebelen, dat ik de stoute schoenen heb aangetrokken en me als speler voor het schouwspel aanmeldde. Onder leiding van de regisseur ben ik toen aan de slag gegaan en daar heb ik ontzettend veel van geleerd.”  

In het schouwspel wordt in dialect gesproken. Corrie spreekt geen dialect, maar dit weerhield haar er niet van om zich als vrijwilliger voor de decoratiegroep aan te melden. “Ik kom hier niet vandaan en als je hier komt wonen en wilt integreren, is dit bij uitstek iets moois om bij aan te sluiten en zo mensen te leren kennen.” 

Grote groep vrijwilligers  

Het sociale aspect is heel belangrijk bij het schouwspel. De algemene organisatie bestaat uit een kerngroep van 10 mensen met vertegenwoordigers van de bouw-, kleding-, decoratie-, logistiek-, en muziekgroep. In totaal zijn er met al die groepen bij elkaar zo’n 25 tot 30 mensen actief.   

De kerngroep start al vroeg met de organisatie. Ieder jaar is het streven om vanaf maart met de voorbereidingen te beginnen, dat lukt niet altijd, vaak wordt in mei gestart, maar vanaf dat moment ontmoeten de vrijwilligers elkaar bijna wekelijks in de Schouwschuur.  

Voor de mannen van de bouwploeg is de dinsdagavond vaste prik. In hun imposante werkplaats werken deze ervaren vrijwilligers met hart en ziel aan de totstandkoming van het decor. “Ze kunnen echt van alles maken,” aldus Corrie. “Ieder jaar wordt een bepaald thema gekozen en daar moet de aankleding op worden aangepast. Als decoratieploeg kijken we wat we al hebben en wat we nog nodig hebben. We komen ook bij voorkeur op de dinsdag bijeen als de mannen van de bouwploeg er ook zijn. Mochten we dan iets willen, dan kan het gelijk geregeld worden. Elke keer als wij iets bedenken, komen zij met een mooie oplossing hiervoor. Niets is te gek voor ze.” 

“Elke keer als wij iets bedenken, komen zij met een mooie oplossing hiervoor. Niets is te gek voor ze.” 

Passend in de tijd

“De selectie van de kleding is een zorgvuldige bezigheid,” zo vertelt Annet. “Met de kledinggroep zorgen we ervoor dat de spelers in kleding rondlopen die past bij het thema en dat de haardracht en grime bij die tijd aansluiten. We zijn daar heel streng in, zo letten we goed op dat mensen tijdens het schouwspel geen sieraden of horloge dragen. Ook een eigen bril is uit den boze; we hebben een voorraad ouderwetse brilletjes voor mensen die niet zonder kunnen. Ik moet er wel bij zeggen dat die niet altijd de goede sterkte hebben en dat er stiekem heel wat spelers met half zicht rondlopen…”  

De spelers vormen de grootste groep vrijwilligers. Afhankelijk van het verhaal dat uitgebeeld wordt, zijn dat er 100 tot 150. Zij beginnen later met hun voorbereiding, vaak anderhalf tot twee maanden van tevoren en zijn dan een paar avonden aan het repeteren.  

Helemaal van hier

“Vroeger werd er helemaal niet gerepeteerd,” vertelt Annet. “Het schouwspel begon ooit heel vrij. Er was van tevoren wel iets van een thema bedacht, spelers kregen vervolgens kleding aan en dan gingen ze gewoon de markt op. Ze hadden nog niet echt een bepaalde rol en het was meer spontaan vrij spel, overal. Hierdoor leek het ieder jaar wel een beetje hetzelfde en daarom is op gegeven moment bedacht dat er meer geregisseerd moest worden. Niet te strak hoor, uiteindelijk maken spelers zelf nog steeds de scène. Het leuke hieraan is dat het echt in de taal en de humor van hier wordt gespeeld.”  

Wisselend thema

De kernploeg bedenkt het jaarlijkse thema, ze zoeken er een verhaal bij en maken vervolgens een draaiboek. Op de vraag hoe ze aan de thema’s komen, antwoordt Annet: “Dat is echt een gezamenlijk project. Het kan zijn dat iemand een verhaal heeft gehoord. Dit jaar kwam bijvoorbeeld een van de kerngroepleden een mooi verhaal tegen over armenjagers. We zijn toen een beetje gaan rondstruinen op internet en kwamen dingen tegen waar we een leuk verhaal over konden maken. Vereiste is dat je in een verhaal een beetje spanning kan aanbrengen en dat het rond Den Ham heeft plaatsgevonden.” 

Het verhaal van 2024 gaat over armenjager Vilders Willem. Armenjagers waren mensen die vroeger personen met ‘oneerbare’ beroepen achternazaten, zoals marskramers, zigeuners, rondreizende artiesten en misdadigers. Zo zit tijdens dit schouwspel Vilders Willem achter een berooid gezin aan waarvan de moeder een pak meel heeft gestolen.

In dialect 

En dat allemaal in dialect. “We gebruiken het schouwspel om dialect onder de aandacht te brengen en om bepaalde thema’s, zoals verschillen tussen arm en rijk, op een speelse manier aan te kaarten,” aldus Annet. “We hebben inmiddels al veel verhalen gehad, maar ik zou nog heel graag iets met de gebruiken rondom huwelijk, geboorte en overlijden willen doen, over noaberschap dus. Dit is steeds meer aan het verdwijnen en ik vind het belangrijk om aan de jeugd mee te geven wat noaberschap is, hoe zich dat heeft gevormd en wat je daar nu nog van terugziet.”  

Corrie vertelt: “Dat in dialect wordt gesproken betekent niet dat het minder interessant is als je geen dialect spreekt, ook dan is de sfeer, het spel, mooi om mee te maken.”  

Toekomstbestendig 

Hoe het in de toekomst met het schouwspel zal gaan, is nog wel spannend. Corrie: “Er stappen nu tegelijk een aantal mensen van de kernploeg op die veel kennis hebben en het wordt een uitdaging om die leegte op te vullen. Tegenwoordig heb je ook te maken met een ander type vrijwilliger: mensen willen één taak die ze kunnen uitvoeren en zijn minder allround. Of ze willen met tweeën een taak uitvoeren.”  

Dit vraagt om een iets andere manier van werven. “We moeten het normaal gesproken vooral hebben van mond-tot-mond reclame, maar nu zouden we dus ook heel gericht mensen voor een bepaalde taak moeten gaan benaderen. Eigenlijk kan iedereen als vrijwilliger meedoen. Voor wie wil meespelen, is toneelervaring geen vereiste, wel durf en enthousiasme. Daarnaast moeten er ieder jaar heel veel dingen achter de schermen geregeld worden. Ook daarvoor kunnen we altijd veel mensen gebruiken.”   

Ruimte voor vernieuwing? 

Om het schouwspel voor zowel de vrijwilligers als de bezoekers ook in de toekomst afwisselend en spannend te houden, staat de kerngroep nadrukkelijk open voor verandering en variatie. “We hebben één jaar gehad dat bezoekers een vaste route over de Brink moesten lopen,” vertelt Annet, ‘maar dat bleek niet zo heel goed te werken. Als mens willen we toch niet zo graag gestuurd worden, zo bleek maar weer…” 

Een ander idee is om vanaf 2026 jaar het schema om te gooien en het ene jaar het schouwspel in de zomer op te voeren en het andere jaar in de winter. “Niet alleen vanwege het weer, maar ook om meer variatie in het spel aan te brengen.” Hoe dit uitpakt, zal de toekomst moeten leren. 

Samen optrekken 

Maar wat maakt het vrijwilliger zijn bij het schouwspel nu zo leuk? Annet: “Dat je samen naar zo’n evenement toewerkt, die dag is heel speciaal. We starten ’s ochtends om 7.00 uur de bij plaatselijke horeca om alle spelers te ontvangen. We controleren de kleding en daarna worden ze in de grime gezet. Om 12.00 uur verzamelt iedereen voor een stamppotbuffet en om 12.30 uur lopen we met z’n allen in een stoet naar de Brink waarde starten met het schouwspel. We trappen af met het zingen van het Schouwspellied en vanaf dat moment gaan we door te 20.00 uur. Na afloop duiken we met z’n allen de kroeg in voor een hapje en een drankje.” “Behalve de decoratiegroep,” aldus Corrie, “wij zijn nog wel tot 24.00 uur bezig met afbouwen en opruimen van alles.”  

Van de Hammenaren 

Hoe het schouwspel onder de vrijwilligers leeft, blijkt wel uit hun betrokkenheid. “Bij ons in de groep was er iemand die aan een knie geopereerd moest worden,” vertelt Corrie. “Omdat ze niets wilde missen, ook niet in de voorbereiding, heeft ze nu bij het ziekenhuis aangegeven dat de operatie pas na het schouwspel van 7 december kan plaatsvinden.”  

Annet: “Het schouwspel is van Den Ham. We hebben dit als Hammenaren met elkaar opgezet. Het is belangrijk om gezamenlijk iets te doen en dit samen, met een beetje trots uit te dragen.” Corrie beaamt het belang van deze saamhorigheid. “Het mooiste van het schouwspel is dat we met de hele grote groep enthousiast met elkaar bezig zijn. Ondanks af en toe een strubbelingetje, maar dat lost zich ook wel weer op. Uiteindelijk werken we allemaal naar dat ene doel toe, die 7 december. En dan staat die hele club er.” 

Met dik 5000 bezoekers die overal vandaan komen is het Historisch Schouwspel Den Ham een waar spektakel om niet te missen.

Meer weten of betrokken raken ? 

Lijkt het je leuk om het Schouwspel te bezoeken? Of wil je meer weten over dit bijzondere evenement? Neem dan ook eens een kijkje op de website. 

Het Historisch Schouwspel is dringend op zoek naar enthousiastelingen die willen helpen bij de organisatie van het evenement. Iedereen kan als vrijwilliger meedoen. Lijkt het jou leuk om een steentje bij te dragen? Neem dan contact op via deze pagina.   

Dit verhaal kwam tot stand in het kader van het project ‘Erfgoedvrijwilligers inspireren elkaar’ van Erfgoedplatform Overijssel. Binnen dit project leggen we de verhalen van Overijsselse erfgoedvrijwilligers en hun erfgoed vast. Niet alleen zetten we zo de vrijwilligers in het zonnetje en waarderen daarmee hun inzet. Maar hun verhalen en ervaringen kunnen ook anderen inspireren en motiveren. Dit project is mede mogelijk gemaakt met steun van het Cultuurfonds.